Invasieve Exoten: een uitdaging voor gemeentes

Invasieve exoten vormen wereldwijd een bedreiging voor de biodiversiteit en ecosystemen. Deze planten en dieren, die van nature niet in ons land voorkomen, kunnen zich snel vermenigvuldigen en schadelijke effecten hebben op de inheemse flora en fauna. Gemeentes spelen een belangrijke rol bij het beheersen en bestrijden van invasieve exoten.

Wat zijn invasieve exoten?

Invasieve exoten zijn planten en dieren die door menselijk handelen in een nieuw gebied terechtkomen en zich daar snel verspreiden, vaak zonder natuurlijke vijanden of beperkingen. Ze kunnen schade toebrengen aan het lokale ecosysteem, de inheemse biodiversiteit bedreigen, economische schade veroorzaken en de menselijke gezondheid in gevaar brengen. Voorbeelden van dierlijke invasieve exoten die in Nederland voorkomen zijn:

Nijlgans
Huiskraai
Rosse stekelstaart
Amerikaanse rivierkreeft
Muskusrat
Grijze eekhoorn
Aziatiaase hoornaar

Deze dieren staan op de Unielijst invasieve exoten | Invasieve exoten | NVWA. Op deze lijst staan geen dieren zoals de Halsbandparkiet en het Mediterraans draaigatje. Dit terwijl zij wel als zodanig worden beschouwd.

Waarom vormen invasieve exoten een probleem?

Invasieve exoten kunnen op verschillende manieren schadelijk zijn de omgeving waarin zij leven:

Concurrentie met inheemse soorten
Invasieve planten en dieren kunnen inheemse soorten verdringen door hun snelle groei en grote voortplantingscapaciteit. Dit kan leiden tot het verlies van inheemse soorten en daarmee de biodiversiteit van het gebied.
Predatie en verstoring
Sommige invasieve dieren kunnen predatoren worden van inheemse soorten, waardoor deze in aantal afnemen. Daarnaast kunnen invasieve exoten het natuurlijke gedrag van inheemse soorten verstoren, zoals foerageren en voortplanting. Nijlganzen staan er bijvoorbeeld om bekend dat zij eendenjongen opeten. En dit terwijl het slecht gaat met de Wilde eend in Nederland.
Schade aan ecosystemen en landschappen
Invasieve planten kunnen woekerend gedrag vertonen, waardoor ze de structuur en samenstelling van ecosystemen veranderen. Ze kunnen bijvoorbeeld waterwegen verstoppen, dijken aantasten en landschappen onherkenbaar maken. Ganzen trappen met hun poten oevers en overplanten kapot en hun uitwerpselen zorgen voor risico’s en overlast.
Gezondheidsrisico’s
Sommige invasieve exoten kunnen gezondheidsrisico’s met zich meebrengen voor mens en dier. Denk bijvoorbeeld aan de eikenprocessierups, die ernstige allergische reacties kan veroorzaken.

Bestrijding van invasieve exoten

Het beheersen en bestrijden van invasieve exoten is een complexe taak die nauwkeurige planning en samenwerking vereist. Gemeentes kunnen de volgende maatregelen overwegen:

Preventie

Voorkomen is beter dan genezen. Gemeentes moeten bewustwording creëren over de problematiek van invasieve exoten en de gevaren van het in de natuur vrijlaten van niet-inheemse planten en dieren. Een voorbeeld hiervan is het vrijlaten van schildpadden in sloten en meren. Deze dieren overleven dit vaak niet maar de meeste mensen vinden het ‘zo gezellig’ staan. Dierenambulances zijn ook vaak niet bewust van de risico’s voor en van deze dieren waardoor zij geen schildpadden verwijderen.

Monitoring en vroegtijdige detectie

Gemeentes kunnen systemen opzetten om invasieve exoten te monitoren en vroegtijdig te detecteren. Dit stelt hen in staat om snel te handelen en de verspreiding van invasieve soorten te beperken. Voor bestrijding en beheer zijn basis gegevens vaak noodzakelijk, dus meten is weten. Dit kan bijvoorbeeld met inwoners de overlastgevende dieren te tellen. In meerdere gemeentes worden ganzentellingen georganiseerd.

Bestrijding en beheer

Gemeentes kunnen verschillende methoden toepassen om invasieve exoten te bestrijden. Voorbeelden zijn mechanische verwijdering, zoals het uitgraven of maaien van planten en het opzuigen van de processierups. Het is essentieel om bij de bestrijding zorgvuldig te werk te gaan en de mogelijke neveneffecten op het milieu en andere organismen te voorkomen. Daarnaast is voor de bestrijding van de meeste dieren in het wild een ontheffing nodig van de provincie, vaak afgegeven door de Fauna beheereenheid (FBE) van de betreffende provincie. Alleen met een ontheffing mag ingegrepen worden om bijvoorbeeld overlast van (te veel) ganzen te bestrijden.

Samenwerking en educatie

Gemeentes kunnen de samenwerking zoeken met relevante instanties, zoals natuurorganisaties, waterschappen en provincies, om gezamenlijk invasieve exoten aan te pakken. Daarnaast is het belangrijk om inwoners, scholen en bedrijven bewust te maken van het probleem en hen te betrekken bij de bestrijdingsinspanningen.

De rol van de gemeente

Gemeentes hebben een belangrijke rol bij het beheersen van invasieve exoten. Ze kunnen:

Beleid ontwikkelen: Gemeentes kunnen beleid ontwikkelen en implementeren om de bestrijding van invasieve exoten op lokaal niveau aan te pakken. Dit beleid moet gericht zijn op preventie, monitoring, bestrijding en samenwerking met relevante stakeholders.
Samenwerking stimuleren: Gemeentes kunnen samenwerking en kennisuitwisseling tussen verschillende partijen bevorderen. Dit omvat het organiseren van bijeenkomsten, workshops en trainingen om expertise te delen en gezamenlijke strategieën te ontwikkelen.
Financiële middelen toewijzen: Gemeentes moeten voldoende financiële middelen toewijzen aan de bestrijding van invasieve exoten. Dit omvat het financieren van monitoringprogramma’s, bestrijdingsmaatregelen en bewustwordingscampagnes.
Voorlichting en educatie: Gemeentes hebben de taak om hun inwoners te informeren over invasieve exoten en het belang van bestrijding. Dit kan worden gedaan via websites, folders, lokale media en educatieve programma’s op scholen.

Aanbeveling

Invasieve exoten vormen een serieuze bedreiging voor de biodiversiteit en ecosystemen. Gemeentes hebben de verantwoordelijkheid om invasieve exoten te beheersen en bestrijden. Door preventieve maatregelen te nemen, monitoringprogramma’s op te zetten, effectieve bestrijdingsmethoden toe te passen en samen te werken met relevante instanties, kunnen gemeentes een waardevolle bijdrage leveren aan het behoud van onze inheemse flora en fauna.

Er zijn veel verschillende planten- en diersoorten die allemaal hun eigen aanpak in de beheersing en bestrijding hebben. En waarvoor aparte wet- en regelgeving geldt. Zo zijn er per ganzensoort al verschillende regels (Canadese gans mag hele jaar rond worden afgeschoten terwijl voor de Grauwe gans een ontheffing van de provincie noodzakelijk is).

Laat je als gemeente goed voorlichten en zoek de samenwerking met betrokken partijen in een vroeg stadium erbij. En vergeet daar de buurgemeentes niet bij te betrekken. Verjagen van ganzen naar de buren is over het algemeen goed voor een stevige burenruzie.

Invasieve exoten